Πρωτοποριακό Θέατρο και Νεοελληνικό Θέατρο

Επιστημονικός υπεύθυνος: Αντώνης Γλυτζουρής, Καθηγητής Τμήματος Θεάτρου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Ερευνητική ομάδα: Παναγιώτα Μήνη, Βάνια Παπανικολάου, Γιούλα Μπούνταλη
 

Με ποιόν τρόπο το Νεοελληνικό Θέατρο δεξιώθηκε τα πρωτοποριακά κινήματα στα τέλη του 19^ου αιώνα και τις πρώτες δεκαετίες του 20^ού; Ποιες ήταν οι κύριες επιδράσεις και με ποιο τρόπο η ιστορική συγκυρία προσδιόρισε το χαρακτήρα αυτών των επιδράσεων; Με ποιο τρόπο και κάτω από ποιες συνθήκες το Νεοελληνικό Θέατρο προσπάθησε να παράγει μια πρωτοποριακή τέχνη στο χώρο της δραματουργίας ή της σκηνικής πράξης; Τα παραπάνω ερωτήματα αποτελούν ένα μικρό δείγμα ζητημάτων που επιχείρησε να καταγράψει και να δώσει κάποιες πρώτες απαντήσεις αυτό το μικρό ερευνητικό πρόγραμμα, το πρώτο νεοελληνικό πρόγραμμα που προσπάθησε να διερευνήσει το χώρο της θεατρικής 'πρωτοπορίας'. Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του, δημιουργήθηκε ένα αρχείο ιστορικών τεκμηρίων (που ενσωματώνεται αυτή την εποχή σταδιακά στο βασικό πρόγραμμα της Ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου) και το οποίο περιλαμβάνει:

(α) τη συγκέντρωση και αρχειοθέτηση (σε συμβατική και ψηφιακή μορφή) όλων των σχετικών πληροφοριών από τον Περιοδικό Τύπο των ελληνικών πόλεων της Ανατολικής Μεσογείου (ή των πόλεων με σημαντικό ελληνικό πληθυσμό) από την Αθήνα και τις άλλες μεγάλες πόλεις του ελληνικού κράτους, ως τη Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη, την Αλεξάνδρεια, το Κάιρο κ.λπ.

(β) ένα σώμα από θεατρικά έργα που εμπλέκονται στο ζήτημα της πρωτοπορίας (Νεοελληνικά ή μεταφρασμένα) και τα οποία δημοσιεύτηκαν σε περιοδικά ή σε αυτόνομες εκδόσεις στο παραπάνω χρονικό και τοπικό διάστημα.

Ως προς την επεξεργασία του υλικού, το πρόγραμμα προσανατολίστηκε στη διερεύνηση των απαρχών των σχέσεων της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας με το νεοελληνικό θέατρο πάνω σε τρεις άξονες:

(α) την προσπάθεια θεωρητικής οριοθέτησης της διαμόρφωσης της θεατρικής ευρωπαϊκής πρωτοπορίας και της πρόσληψής της από το νεοελληνικό θέατρο

(β) τη μελέτη της δεξίωσης ενός σημαντικού, από ιστορική άποψη, Ευρωπαίου δραματουργού του fin-de-siècle στην Ελλάδα, του Μωρίς Μάτερλινκ.

(γ) τη μελέτη της πρόσληψης των ιδεολογικών και καλλιτεχνικών κινημάτων της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας από έναν επίσης σημαντικό ιστορικά Έλληνα συγγραφέα που έδρασε στις πρώτες δεκαετίες του 20^ού αιώνα, του Νίκου Καζαντζάκη.

Για να υλοποιηθούν οι παραπάνω κατευθύνσεις διαμορφώθηκαν ειδικές βιβλιογραφικές βάσεις δεδομένων και συγκεντρώθηκε σε ψηφιακή μορφή επιπλέον αρχειακό υλικό από άλλους ερευνητικούς χώρους, όπως το Θεατρικό Μουσείο, το ΕΛΙΑ, το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης και το Μουσείο Καζαντζάκη.

Προϊόντα του προγράμματος

Τελικά, πέρα από το αρχείο, το πρόγραμμα δημιούργησε μια σειρά από προϊόντα (επιστημονικές ανακοινώσεις σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια και άρθρα δημοσιευμένα σε επιστημονικά ελληνικά και ξενόγλωσσα περιοδικά) που εξετάζουν τη δεξίωση της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας στην Ελλάδα ως προς τη θεωρία του θεάτρου, την παράσταση και τη δραματουργία (βλ. Δημοσιεύσεις). Τέλος, βρίσκεται στο στάδιο συγγραφής μια μονογραφία που εξετάζει τη σχέση της πρώιμης δραματουργίας του Καζαντζάκη με την ευρωπαϊκή πρωτοπορία της εποχής του.

Δημοσιεύσεις

1. «Ο Mωρίς Mαίτερλινκ και οι απόψεις του Παλαμά για το θέατρο», Αριάδνη, Επιστημονική Επετηρίδα της Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Κρήτης, τ. 9, Ρέθυμνο, 2003, σ. 189-201.
2. « "... την περιπλανωμένην ταύτην Iέρειαν της Τέχνης ... " Μοντέρνα δραματουργία και ξένες βεντέτες στην Αθήνα στο γύρισμα του αιώνα» στον τόμο Σχέσεις του νεοελληνικού θεάτρου με το ευρωπαϊκό. Διαδικασίες πρόσληψης στην ιστορία της ελληνικής δραματουργίας από την Αναγέννηση ως σήμερα, Πρακτικά Β΄ Πανελλήνιου Θεατρολογικού Συνεδρίου, Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστημίου Αθηνών, Εκδόσεις Ergo, Αθήνα, 2004, σ. 207-221.
3. «Ο Μωρίς Μάτερλινκ, ο Συμβολισμός και η πρώιμη δραματουργία του Νίκου Καζαντζάκη» στον τόμο Νίκος Καζαντζάκης. Το έργο και η πρόσληψή του, Πεπραγμένα διεθνούς επιστημονικού συνεδρίου, Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας, Ηράκλειο, 2006, σ. 51-67.
4. «Πρωτοπορίες και Νεοελληνικό Θέατρο» στον τόμο Ζητήματα Ιστορίας του Νεοελληνικού Θεάτρου. Μελέτες αφιερωμένες στον Δημήτρη Σπάθη, Επιμέλεια Νικηφόρος Παπανδρέου, Έφη Βαφειάδη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 2007, σ. 259-274.
5. «On The Emergence of European Avant-garde Theatre», Theatre History Studies, vol. 28, 2008, p. 131-146.
6. ‘Πόθοι αετού και φτερά πεταλούδας'. Το πρώιμο θεατρικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη και οι ευρωπαϊκές πρωτοπορίες της εποχής του. Συμβολή στη μελέτη της Παρακμής στη νεοελληνική δραματουργία, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 2009.