Πρόγραμμα Αρχαίου Θεάτρου

Το πρόγραμμα αρχαίου θεάτρου του ΙΜΣ έχει ως στόχο να συγκεντρώσει σε μιαν ηλεκτρονική βάση δεδομένων κάθε δυνατή πληροφορία για το αρχαίο δράμα ως θεατρική πρακτική και πολιτιστική δραστηριότητα μέσα στα ευρύτερα γεωγραφικά όρια του ελληνόφωνου κόσμου (αν και οι επικαλύψεις του ελληνικού με το ρωμαϊκό θέατρο είναι πολύ μεγάλες από την ύστερη ελληνιστική περίοδο κι έπειτα). Η έρευνα ξεκινά από τις καταβολές του δράματος στην Αθήνα του έκτου αιώνα π.Χ. και φτάνει έως την ύστερη αρχαιότητα και το πρώιμο Βυζάντιο, όταν πια είχαν πάψει να γίνονται σκηνικοί αγώνες και επίσημες παραστάσεις τραγωδίας (ιδίως μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού), αλλά συνεχίζονταν οι δραστηριότητες των μίμων, των παντομίμων και άλλων μορφών 'παραθεάτρου'.

Οι μαρτυρίες που συλλέγονται (φιλολογικές, επιγραφικές και αρχαιολογικές) αφορούν σε εκατοντάδες αρχαίων θεάτρων και θεατρικών πανηγύρεων, και σε χιλιάδες καλλιτεχνών (θεάτρου, μουσικής, χορού, λαϊκών θεαμάτων) και δραματικών μνημείων που εικονίζουν θεατρικές σκηνές, ηθοποιούς ή προσωπεία (ανάγλυφα, ψηφιδωτά, αγγεία, ειδώλια, κα.). Έχουν συμπεριληφθεί θέατρα και ωδεία (μερικά γνωστά μόνον από φιλολογικές πηγές, μερικά ανασκαμμένα αλλά αδημοσίευτα)· δραματικά μνημεία που φυλάσσονται σε τοπικά και σε μεγάλα μουσεία (ελληνικά και ξένα)· θεατρικές πανηγύρεις, θεσμοθετημένες ή μη· και καλλιτέχνες που είτε έπαιξαν σε ελληνόφωνες περιοχές είτε κατάγονταν από ελληνόφωνες περιοχές. Τα στοιχεία που συγκεντρώνονται τεκμηριώνουν μιαν αξιόλογη πολιτιστική δραστηριότητα, που έρχεται να προστεθεί στον υποκείμενο ιστορικό και αρχαιολογικό ιστό των γνώσεών μας για την Αρχαία Ελλάδα.

Στόχος του προγράμματος δεν είναι απλώς η αναλυτική καταγραφή του πλούσιου αυτού αρχαιολογικού, επιγραφικού και φιλολογικού υλικού, η λεπτομερής ταξινόμηση των δημοσιευμένων και αδημοσίευτων πηγών και η εποπτική παρουσίαση της ποικιλίας των πληροφοριών. Προπάντων είναι η δημιουργία ενός αξιόπιστου εργαλείου έρευνας και μελέτης, που έχει δύο σημαντικά πλεονεκτήματα: (α) είναι ανοιχτό σε διαρκή εμπλουτισμό με νέα δεδομένα ή σύγχρονες ερμηνείες· και (β) παρέχει τη δυνατότητα διαφορετικών προσεγγίσεων, πολλαπλών συγκρίσεων ή συσχετισμών και συνδυαστικής μελέτης των μαρτυριών για τη θεατρική δραστηριότητα στην αρχαιότητα. Ουσιαστικά, φιλοδοξούμε να δημιουργήσουμε ένα εργαλείο που να μας επιτρέπει να συνεκτιμήσουμε όλες τις παραμέτρους αυτού του σύνθετου και πολυδύναμου καλλιτεχνικού φαινομένου, που ήδη στα χρόνια του Αλεξάνδρου είχε αναδειχθεί σε σήμα του ελληνικού πολιτισμού.

Η κατά το δυνατόν λεπτομερής αυτή τεκμηρίωση - υλικό που σε παραδοσιακή έντυπη μορφή μάλλον θα περιοριζόταν σε υποσημειώσεις και ανθολόγηση εικόνων - τώρα καταλαμβάνει κεντρική θέση στην ηλεκτρονική βάση δεδομένων, και γίνεται άμεσα προσιτό χάρη στις μηχανές απλής ή σχεσιακής αναζήτησης, τις οποίες διαθέτουν τα σύγχρονα προγράμματα λογισμικού, σε συνδυασμό με τους 'περιηγητές' (browsers) του Διαδικτύου.

Ωστόσο, οι παραπάνω μαρτυρίες συμπληρώνονται με σειρές δοκιμίων οργανωμένων λογικά σε ομάδες, όπως στα περιεχόμενα ενός βιβλίου: (α) Γενικά· (β) Πηγές και ιστορία του θεάτρου· (γ) Ποιητική του δράματος· (δ) Δραματουργοί· (ε) Υποκριτές και υποκριτική· (ς) 'Διονύσου τεχνίται' και θεατρικά επαγγέλματα· (ζ) Δραματικές πανηγύρεις, σκηνικοί αγώνες, οργάνωση παραστάσεων· (η) Θέατρα και θεατρικά μνημεία· (θ) Σκηνικά, προσωπεία και κουστούμια· (ι) Μουσική και όρχηση στο θέατρο. Τα δοκίμια αυτά, που οφείλονται σε πολλούς ειδικούς, θα αποτελέσουν τα 'κεφάλαια' ενός βιβλίου, από τα οποία μπορεί να απουσιάζει η ενότητα της οπτικής γωνίας ενός μελετητή· παρέχουν όμως τη δυνατότητα διαλόγου - ακόμη και διαφωνίας - που ταιριάζει σε μια συγκέντρωση υλικού που υπολογίζεται ότι κάποτε θα φτάσει να αντιστοιχεί σε πολλά βιβλία.

Το συγκεντρωμένο υλικό, αρχικά σε βάση δεδομένων του συστήματος CLIO (που είχε αναπτυχθεί από το Ινστιτούτο Πληροφορικής του ΙΤΕ), μεταφέρεται σταδιακά στον ιστοχώρο www.ancient-theater.gr, όπου μικρό μέρος των στοιχείων που έχουν καταχωρισθεί - κυρίως δραματικά μνημεία, αλλά επίσης λίγοι τεχνίτες του Διονύσου και ορισμένα δοκίμια - είναι επισκέψιμο (οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να χρησιμοποιούν το όνομα guest και το σύνθημα bravissimo).

Διευθυντής Προγράμματος:
Γ. Μ. Σηφάκης, ομότιμος καθηγητής αρχαίας ελληνικής φιλολογίας των πανεπιστημίων Θεσσαλονίκης και Νέας Υόρκης (gs7@nyu.edu)

Επιστημονικοί Σύμβουλοι:
Ι. Ε. Στεφανής, ομότιμος καθηγητής αρχαίας ελληνικής φιλόλογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Σεμέλη Πινγιάτογλου, καθηγήτρια κλασικής αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (semeli@hist.auth.gr)

Συνεργάτες Ερευνητές:
Βάλια Αμοιρίδου, αρχαιολόγος (Amiridouvalia@hotmail.com)

Τριανταφυλλιά Γιάννου, φιλόλογος (tgiannou@lit.auth.gr)
Ντίνος Ιακωβίδης, φιλόλογος (kiakovid@lit.auth.gr)
Σπύρος Τσαφαράς, αρχαιολόγος (tsafaras77@yahoo.gr)

Ηλεκτρονική υλοποίηση: Αμαρυλλίς Δεληγιάννη, επιστήμων πληροφορικής (amadel@dasossygrou.gr)

Διεύθυνση URL: http://www.ancient-theater.gr/