Καταγραφή και διάσωση των μουσουλμανικών επιτύμβιων στηλών της Κρήτης

Επιστημονικός υπεύθυνος: Αντώνης Αναστασόπουλος

Ερευνητική Ομάδα: Μαρία Αναστασιάδη, Γιάννης Ατσαλής, Μαρία Βαρούχα, Θανάσης Βιώνης, Κάρμεν Βουρβαχάκη, Μιχάλης Γεωργέλλης, Δημήτρης Γιαγτζόγλου, Τέα Γιακόβλιεβιτς, Εβίτα Δανδάλη, Ειρήνη Καλογεροπούλου, Πέτρος Καστρινάκης, Γιάννης Λαμπράκης, Κατερίνα Λημνίδη, Μαριάννα Λιάσκου, Μελίνα Μανουρά, Ευθύμης Μαχαίρας, Μαριλένα Μπαλή, Γιώρμα Μπάνο, Ζώης Ξανθόπουλος, Στέλιος Παρλαμάς, Ιορδάνης Παναγιωτίδης, Ιωάννα Πετρουλίδη, Στέφανος Πούλιος, Μαρίνος Σαρηγιάννης, Νίκη Σπανού, Ελένη Σφακιανάκη, Μαρία Τζουλάκη, Ροζαλία Τουλάτου, Φωτεινή Χαιρέτη, Robin Durand, Vuk Masić, Roger Meier, Nicolas Vatin, Elif Yılmaz

Φωτογραφίες: Έφη Μωραϊτάκη
 

Αρχικός στόχος του προγράμματος ήταν να καταγραφούν και να μελετηθούν οι επιτύμβιες στήλες του μουσουλμανικού πληθυσμού του οθωμανικού Ρεθύμνου. Με το πέρασμα του χρόνου η μελέτη των μουσουλμανικών επιτύμβιων στηλών της οθωμανικής περιόδου επεκτάθηκε σε όλη την Κρήτη.

Οι στήλες αποτελούν μνημεία που βρίσκονται διάσπαρτα κυρίως στις πόλεις της Κρήτης, αλλά και σε μικρότερους οικισμούς, και έχουν ιδιαίτερη ιστορική, αρχαιολογική και αισθητική αξία. O αριθμός των σωζόμενων στηλών, ακέραιων και κυρίως θραυσμάτων, ανέρχεται σε πολλές εκατοντάδες.

Στο σκέλος του προγράμματος που αφορά το Ρέθυμνο, οι στήλες καταγράφονται, φωτογραφίζονται και ταξινομούνται, ενώ παράγονται και έκτυπα των επιγραφών τους. Κατόπιν, οι επιγραφές διαβάζονται και μεταγράφονται στο λατινικό αλφάβητο. Οι πληροφορίες που συλλέγονται, εισάγονται σε ηλεκτρονική βάση δεδομένων.

Οι στήλες των άλλων πόλεων μελετώνται κατά περίπτωση και αξιοποιούνται συνθετικά ως ιστορικές μαρτυρίες στο πλαίσιο ανακοινώσεων σε επιστημονικά συνέδρια και επιστημονικών δημοσιεύσεων.

Η αξία των οθωμανικών επιτύμβιων στηλών ως ιστορικών πηγών έγκειται κατά πρώτον στην παροχή προσωπογραφικών πληροφοριών σχετικά με τον μουσουλμανικό πληθυσμό μιας περιοχής. Παρέχουν όμως και σημαντικές πληροφορίες που αναφέρονται σε ζητήματα ιδεολογίας και αντιλήψεων, κοινωνικής διαστρωμάτωσης, ακόμα και οικονομίας. Τα στοιχεία που μας παρέχουν, αξιοποιούνται οπωσδήποτε καλύτερα σε συνδυασμό με πληροφορίες από άλλες ιστορικές πηγές.

Το σκέλος του προγράμματος που αφορά το Ρέθυμνο, εντάχθηκε στο έργο Ψηφιακή Κρήτη που εκτελέστηκε από το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών και περίπου 300 στήλες είναι ελεύθερα προσβάσιμες στο διαδίκτυο μέσω της ιστοσελίδας της Ψηφιακής Κρήτης.

Το πρόγραμμα διεξάγεται σε συνεννόηση και με την άδεια των κατά τόπους Εφορειών Αρχαιοτήτων της Κρήτης, οι οποίες έχουν διευκολύνει με κάθε δυνατό τρόπο την εκτέλεσή του, γεγονός για το οποίο τους οφείλονται ευχαριστίες.

Προϊόντα του προγράμματος

• Βάση δεδομένων: http://digitalcrete.ims.forth.gr/tourkology_stele_search.php?l=2
  Η βάση περιέχει πληροφορίες για περίπου 300 στήλες, οι οποίες μπορούν να αναζητηθούν μέσω 29 διαθέσιμων πεδίων που αφορούν στα πρόσωπα που αυτές περιέχουν (όνομα, φύλο, ηλικία, επάγγελμα, καταγωγή, τίτλος νεκρού κ.ά) καθώς και στην τυπολογία και ταξινόμησή τους (αριθμός, χρονολογία, προέλευση, τυπολογία στήλης κ.ά.).
• A. Anastasopoulos, "Girit'teki Osmanlı Mezar Taşları", στο A. Nükhet Adıyeke και Tuncay Ercan Sepetcioğlu (επιμ.), Geçmişten Günümüze Girit. Tarih, Toplum, Kültür. Uluslararası Sempozyum. Bildiri Kitabı. 16/17/18 Ekim 2015, Kuşadası, Kuşadası Belediyesi Yayınları, Κουσάντασι 2017, 355-369.
• Α. Αναστασόπουλος, Γ. Λαμπράκης, Μ. Μπαλή, Ι. Παναγιωτίδης, Στ. Παρλαμάς, R. Durand, «Οθωμανικές μουσουλμανικές επιτύμβιες στήλες Ηρακλείου: στήλες που φυλάσσονται στη «Βίλα Αριάδνη» στην Κνωσό», Κρητικά Χρονικά, 35 (2015), 153-210.
• A. Anastasopoulos, "The Islamic Gravestones of Ottoman Rethymno: Preliminary Remarks and Thoughts about Them", στο, The Eastern Mediterranean Under Ottoman Rule: Crete, 1645-1840. Halcyon Days in Crete VI, A Symposium Held in Rethymno, 13-15 January 2006, επιμ. Αντώνης Αναστασόπουλος, Crete University Press, Ρέθυμνο 2008, 317-329.
• A. Anastasopoulos, "Islamic Tombstones of Rethymno, Crete", στο , Common Cultural Heritage: Developing Local Awareness concerning the Architectural Heritage left from the Exchange of Populations in Turkey and Greece, επιμ. Sefer Güvenç, The Foundation of Lausanne Treaty Emigrants (LMV), Κωνσταντινούπολη 2005, 222-223.