Η νησιωτική κοινωνία της Άνδρου στο οθωμανικό πλαίσιο

Επιστημονικός υπεύθυνος: Ηλίας Κολοβός

Συνεργαζόμενος φορέας: Καΐρειος Βιβλιοθήκη Άνδρου

Συνεργαζόμενος ερευνητής: Γιώργος Βίδρας, απόφοιτος ΠΜΣ Τουρκολογίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης (σε συνεργασία με το ΙΜΣ/ΙΤΕ)

Στόχος του προγράμματος είναι η μελέτη της πολιτικής-διοικητικής κατάστασης και της οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας της Άνδρου κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας (1579-1821), με βάση τη μελέτη των οθωμανικών εγγράφων που σώζονται στο νησί και αρχειακού υλικού από το Οθωμανικό Αρχείο της Πρωθυπουργίας στην Κωνσταντινούπολη. Απώτερος στόχος του προγράμματος είναι η γενικότερη συμβολή στην έρευνα για την ιστορία των νησιωτικών κοινωνιών του Αιγαίου κατά τους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας.

Το Πρόγραμμα ξεκίνησε το 2002 με την πρόδρομη καταλογογράφηση των οθωμανικών εγγράφων της Καϊρείου Βιβλιοθήκης, σε αποστολή του Προγράμματος Τουρκικών Σπουδών του ΙΜΣ, χάρη σε πρόσκληση του Διευθυντή της Καϊρείου Βιβλιοθήκης της Ανδρου, του αείμνηστου Δημήτριου Πολέμη.

Το κύριο προϊόν του προγράμματος δημοσιεύτηκε σε μορφή βιβλίου, το οποίο περιλαμβάνει εισαγωγή και αναλυτικές περιλήψεις των εγγράφων στα ελληνικά:

• Η. Κολοβός, Η νησιωτική κοινωνία της Άνδρου στο οθωμανικό πλαίσιο: Πρώτη προσέγγιση με βάση τα οθωμανικά έγγραφα της Καϊρείου Βιβλιοθήκης Άνδρου (1579-1821), Άνδρος, Καΐρειος Βιβλιοθήκη, 2006.

[Βιβλιοκρισίες: Μνήμων 28 (2006/2007), 313-317 (Δημήτρης Δημητρόπουλος)· Τα Ιστορικά, 23/45 (Δεκέμβριος 2006), 505-511 (Σία Αναγνωστοπούλου)· εφημ. Η Θεσσαλία, 22/10/2006 (Κώστας Δ. Πατρίκος).]

Παράλληλα, τα πανομοιότυπα, οι μεταγραφές στο σύγχρονο τουρκικό αλφάβητο και σύντομες περιλήψεις των εγγράφων στα ελληνικά και στα αγγλικά εισήχθησαν σε ηλεκτρονική βάση δεδομένων και δημοσιεύονται στο διαδίκτυο ως συμπλήρωμα της παραπάνω έκδοσης:

http://androsdocs.ims.forth.gr. Η χρησιμότητα της βάσης δεδομένων έγκειται κατά κύριο λόγο στην απευθείας πρόσβαση που προσφέρει στους οθωμανολόγους και τους σπουδαστές της οθωμανικής ιστορίας στη γλώσσα των εγγράφων, με δυνατότητα άμεσης αντιπαραβολής του πανομοιότυπου και δυνατότητα αναζήτησης λέξεων και εκφράσεων, ενώ διασώζει σε ψηφιακή μορφή πολύτιμο οθωμανικό αρχειακό υλικό.

Η βάση δεδομένων ευρετηριάζεται από το Portal των Πρωτογενών Ευρωπαϊκών Ιστορικών Πηγών: http://primary-sources.eui.eu (Ινστιτούτο του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου, Φλωρεντία), το οποίο ευρετηριάζει ψηφιακά αποθετήρια πρωτογενών πηγών για την ευρωπαϊκή ιστορία.

Σε ένα δεύτερο στάδιο του προγράμματος, δημοσιεύτηκαν με αναλυτικό σχολιασμό οι σελίδες από τα κατάστιχα της οθωμανικής απογραφής του 1670/71, τα οποία σώζονται στο Οθωμανικό Αρχείο της Πρωθυπουργίας στην Κωνσταντινούπολη και περιλαμβάνουν αναλυτικά στοιχεία για την τοπογραφία, τα ανθρωπωνύμια, την οικονομία και την κοινωνία της Άνδρου στο β΄ μισό του 17ου αιώνα:

• Η. Κολοβός, Όπου ην κήπος: Η μεσογειακή νησιωτική οικονομία της Άνδρου σύμφωνα με το οθωμανικό κτηματολόγιο του 1670, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης και Καΐρειος Βιβλιοθήκη 2017.
   

Συγκεντρωτικός πίνακας προϊόντων του προγράμματος

• Η. Κολοβός, Όπου ην κήπος: Η μεσογειακή νησιωτική οικονομία της Άνδρου σύμφωνα με το οθωμανικό κτηματολόγιο του 1670, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης και Καΐρειος Βιβλιοθήκη 2017.
• Η. Κολοβός, «Οι Στενιές στα τέλη του 17^ου αιώνα», στο Δ. Ι. Κυρτάτας, Ο Πύργος του Μπίστη (Μουβελά) στις Στενιές Άνδρου: Ιστορία και αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, Αθήνα, Gutenberg, 2016, 13-33.
• Η. Κολοβός, «Πότε και πώς οι Άνδριοι «επήραν το νησί της Άντρος» από τους Τούρκους», στο Δ. Ι. Κυρτάτας (επιμ.), Ο Δημήτρης Ι. Πολέμης και η ιστορία της Άνδρου, Καΐρειος Βιβλιοθήκη, Άνδρος 2016, 57-66.
• Η. Κολοβός, «Πίσω στα τεφτέρια; Οικονομικά μεγέθη και κοινωνική δομή στην Άνδρο του 17^ου αιώνα με βάση το Οθωμανικό Κτηματολόγιο: Τρόποι ανάλυσης, μεθοδολογικά προβλήματα και ιστοριογραφικά ζητήματα», Σ. Πετμεζάς, Τζ. Χαρλαύτη, Α. Λυμπεράτος, Κ. Παπακωνσταντίνου (επιμ.), Θεωρητικές αναζητήσεις και εμπειρικές έρευνες. Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας, Ρέθυμνο 10-13.12.2008, Αθήνα: Εκδόσεις Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Κρήτης - εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2012, 73-102.
• Η. Κολοβός, "Ottoman Documents from the Aegean Island of Andros: Provincial Administration, Adaptation and Limitations in the Case of an Island Society (late 16^th- early 19^th century)", Documents de travail du CETOBAC No 1 (Janvier 2010): Les archives de l'insularité ottomane, sous la direction de Nicolas Vatin et Gilles Veinstein (http://cetobac.ehess.fr/docannexe.php?id=390), 24-27.
• E. Kolovos, «Insularity and Society in the Ottoman Context: The Case of the Aegean Island of Andros (Sixteenth to Eighteenth Centuries)», Turcica 39 (2007), 49-122.
• E. Kolovos, "Beyond 'Classical' Ottoman Defterology: A Preliminary Assessment of the Tahrir Registers of 1670/71 concerning Crete and the Aegean Islands", στο E. Kolovos, Ph. Kotzageorgis, S. Laiou, M. Sariyannis (επιμ.), The Ottoman Empire, the Balkans, the Greek Lands: Toward a Social and Economic History; Studies in Honor of John C. Alexander, Κωνσταντινούπολη, Isis Press, 2007
• http://androsdocs.ims.forth.gr
• Η. Κολοβός, Η νησιωτική κοινωνία της Άνδρου στο οθωμανικό πλαίσιο: Πρώτη προσέγγιση με βάση τα οθωμανικά έγγραφα της Καϊρείου Βιβλιοθήκης Άνδρου (1579-1821), Άνδρος: Καΐρειος Βιβλιοθήκη, 2006.
• Η. Κολοβός, «Ραγιάδες και Φράγκοι στην Πύλη του σουλτάνου: Η κοινωνία της Ανδρου το 1564 και η οθωμανική κεντρική διοίκηση», Άγκυρα 2 (2004), 55-88.
• E. Kolovos, « Les documents ottomans de la bibliothèque Kaireios d'Andros (Grèce) », Turcica 35 (2003), 317-321.

Στο πλαίσιο του ίδιου προγράμματος έχει εκπονηθεί και μια μεταπτυχιακή εργασία υπό την επίβλεψη του επιστημονικού υπεύθυνου:

• Γιώργος Βίδρας, «Η αγροτική οικονομία και κοινωνία της Σύρου μέσα από τις οθωμανικές φορολογικές καταστιχώσεις του 1670/71», Διπλωματική Εργασία, Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Τουρκολογία, Ρέθυμνο 2008.