Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών

Β' περίοδος

Η πόλη στους νεότερους χρόνους

Η δεύτερη  περίοδος  του προγράμματος αρχίζει με την συνταξιοδότηση  του υπευθύνου του προγράμματος  Χρήστου Λούκου και την ανακήρυξή του ως Ομότιμου Καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης.  Στο διάστημα αυτό συνεχίστηκε η συνεργασία με τα ΓΑΚ-Αρχεία Νομού Κυκλάδων και στις ταξινομικές αποστολές εντάχθηκαν μεταπτυχιακοί φοιτητές/φοιτήτριες  και υποψήφιοι διδάκτορες κυρίως του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης,  αλλά και από άλλα Πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της χώρας. Ταξινομήθηκαν τα ακόλουθα δημοτικά αρχεία: των Οινουσών (2013-2014), της Θήρας/Σαντορίνης (2014-2019), της Σερίφου (2017-2019, 2021), των επτά κοινοτήτων της αγροτικής Σύρου, καθώς  και συμπληρωματικές ταξινομήσεις στα δημοτικά αρχεία της Άνω Σύρου και της Ερμούπολης (2013-2019). Στα συνημμένα αρ. 6, 7, 8/8α και 9/9α, 9β αναφέρονται αντίστοιχα στοιχεία για τις ταξινομήσεις των παραπάνω δημοτικών αρχείων. Όλοι οι Δήμοι κάλυψαν τα έξοδα φαγητού, στέγης και εν μέρει εισιτηρίων.  Τους σχετικούς  πίνακες με τη συμμετοχή των μελών σε όλες αυτές τις αποστολές βλ. στα συνημμένα αρ. 10, 10α και 10β.

Ο δήμος Θήρας ανέλαβε τη δαπάνη της μηχανογράφησης σημαντικών πηγών των δήμων/κοινοτήτων του νησιού. Στο συνημμένο αρ. 11 αναγράφονται αναλυτικά αυτές οι μηχανογραφήσεις. Το ΙΜΣ ανέλαβε τη δαπάνη για τη μηχανογράφηση σημαντικών τεκμηρίων  από το ταξινομηθέν δημοτικό αρχείο Σερίφου (βλ. συνημμένο αρ. 12).

Στα συνημμένα αρ. 13 και 14 καταγράφεται εν είδει ημερολογίου και ενδεικτικά  η καθημερινότητα δύο ταξινομικών ομάδων, στη Σύρο το 2013 και τη Θήρα το 2014 αντίστοιχα.

Η ανάρτηση  στη ιστοσελίδα του προγράμματος των βάσεων με όλα  τα δελτία των αρχείων που ταξινομήθηκαν  καθυστερεί γιατί δεν έχει εξασφαλιστεί για τα περισσότερα ο κατάλληλος χώρος ασφαλούς φύλαξής τους και η δυνατότητα κάποιος υπεύθυνος να μπορεί να ανταποκρίνεται  στα αιτήματα των ερευνητών. 

-- Για τα σχετικά με την Ερμούπολη και Σύρο αρχεία,  τα ΓΑΚ Σύρου καλύπτουν πλήρως το πρόβλημα.
-- Τα αρχεία της  Αμοργού ναι μεν  έχουν κατατεθεί ασφαλώς στο εκεί δημιουργηθέν Μόνιμο Τοπικό Ιστορικό Αρχείο, αλλά δεν έχει ακόμη εξασφαλιστεί η μόνιμη παρουσία υπευθύνου σ’ αυτό∙ λειτουργεί περιστασιακά χρησιμοποιώντας για τις αναζητήσεις  τη βάση δεδομένων με τα περιεχόμενα του αρχείου. 
-- Στη Σύμη τα  αρχεία της Δημογεροντίας και του Δήμου μαζί με τη σχετική βάση δεδομένων κατατέθηκαν με κάθε επισημότητα σε λαμπρό νεοκλασικό κτίριο, αλλά κανείς υπεύθυνος δεν υπάρχει για να εξυπηρετήσει τους ερευνητές.
-- Το αρχείο της Κέας ενώ είχε κατατεθεί, από δική μας ταξινομική ομάδα, στο κτίριο του παλαιού δημαρχείου, μεταφέρθηκε, χωρίς καμία ενημέρωση, από τη νέα δημοτική αρχή   στο νέο  δημαρχείο. Από πληροφορίες που λάβαμε, το  αρχειακό υλικό δεν αποτελεί, όπως θα έπρεπε,  χωριστή μονάδα στο κτίριο,  επομένως  είναι προβληματική η εξυπηρέτηση των ερευνητών.
-- Το ίδιο ισχύει για το αρχείο του Δήμου Οινουσσών: βρέθηκε ο κατάλληλος χώρος για τη φύλαξή του, δόθηκε η βάση δεδομένων για το περιεχόμενό του αλλά φαίνεται ότι είναι αδύνατο ή πολύ δύσκολο να καλυφθεί μια ερευνητική ζήτηση.
-- Στα Βίλια το ταξινομηθέν υλικό έχει τοποθετηθεί σε ένα δωμάτιο  του πρώην Δημαρχείου και αναζητείται ο κατάλληλος χώρος για να φυλαχθεί και να γίνει προσιτό.
-- Στη Θήρα τα ταξινομηθέντα δημοτικά/κοινοτικά αρχεία παραμένουν στις περιοχές που εντοπίστηκαν και αναμένεται εναγωνίως η εύρεση από τη δημοτική αρχή του κατάλληλου χώρου για να συγκεντρωθούν όλα εκεί και να αποτελέσουν το ιστορικό αρχείο του νησιού.
-- Στη Σέριφο η ταξινόμηση του δημοτικού αρχείου ολοκληρώθηκε αλλά είναι υπό διαμόρφωση ο χώρος του δημαρχείου όπου θα παραμείνει το αρχειακό υλικό ως ιστορικό αρχείο πλέον της Σερίφου.

Είναι όντως λυπηρό που προβλήματα πραγματικά αλλά και πολλές αγκυλώσεις έχουν οδηγήσει σε χώρους φύλαξης, που δεν είναι πάντοτε ασφαλείς, επίπονες ταξινομικές προσπάθειες. Ελπίζεται ότι θα βρεθούν σύντομα οι  κατάλληλοι χώροι και με την απαραίτητη παρουσία υπευθύνων θα δοθούν σε κάθε ενδιαφερόμενο οι πολύτιμες ιστορικές πληροφορίες που αυτά περιέχουν. Ο νέος νόμος των ΓΑΚ καθορίζει σαφώς υπό ποίες προϋποθέσεις ένας δήμος μπορεί να δημιουργήσει μια ιστορική αρχειακή μονάδα και να  εναποθέσει εκεί το ιστορικό του αρχείο. Ο ίδιος νόμος επισημαίνει και τις αστικές ευθύνες των εκάστοτε υπευθύνων αν από αδιαφορία, αμέλεια κλπ. καταστραφεί αρχειακό υλικό δημόσιου ενδιαφέροντος, και τέτοιο είναι ασφαλώς τα έγγραφα και κατάστιχα των δημοτικών αρχείων.

Επιστημονικός Υπεύθυνος: Χρήστος Λούκος 

Ερευνητική ομάδα: μεταπτυχιακοί φοιτητές/φοιτήτριες  και υποψήφιοι διδάκτορες κυρίως του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης,  αλλά και από άλλα Πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της χώρας (βλ. συνημμένο αρ. 10α).

 

Συντονιστές στις ταξινομήσεις:

Παναγιώτης Ανδριανόπουλος (μεταπτυχιακές σπουδές Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης)

Θάνος Αγγελόπουλος (υποψήφιος  διδάκτορας, Πανεπιστήμιο Κρήτης)

Στέφανος Βαμιεδάκης (υποψήφιος  διδάκτορας, Πανεπιστήμιο Κρήτης)

 

Ερευνητές στις μηχανογραφήσεις:

Μαρία Αρβανίτη (υποψήφια διδάκτορας,  ΕΚΠΑ)

Βαγγέλης Σαράφης (υποψήφιος διδάκτορας, ΕΚΠΑ)

Μανόλης Αρκολάκης (διδάκτορας Ιστορίας, Λονδίνο)

Χρύσα Μαρίνου (διδάκτορας, ΕΚΠΑ)

Στέφανος Βαμιεδάκης (υποψήφιος  διδάκτορας,  Πανεπιστήμιο Κρήτης)

Μηνάς Αντύπας (υποψήφιος  διδάκτορας, Πανεπιστήμιο Κρήτης)

Θωμάς Καλέσιος (υποψήφιος  διδάκτορας ,Πανεπιστήμιο Κρήτης)

Ελένη Λούκου (μεταπτυχιακές σπουδές αρχειονομίας, Πανεπιστήμιο  Aix-Marseille)

Διονυσία Τζεμοπούλου (διδάκτορας, Παρίσι)

Συνεργαζόμενοι ερευνητές: Olivier Zeller (καθηγητής Ιστορίας των πόλεων, Πανεπιστήμιο Lyon II), Αγγελική Ψιλοπούλου (προϊσταμένη των  Γ.Α.Κ.-Αρχεία Νομού Κυκλάδων), Τάινα Χιέταλα (ταξινόμος, Γ.Α.Κ.-Αρχεία Νομού Κυκλάδων),  Λούλα Κλήμη (ταξινόμος, Γ.Α.Κ.-Αρχεία Νομού Κυκλάδων), Δημήτρης Δημητρόπουλος (διευθυντής ερευνών, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών), Μαρία Δαμηλάκου (επίκουρη καθηγήτρια, Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου),  


Στόχος του προγράμματος

Το πρόγραμμα, σε συνεργασία με τα Γ.Α.Κ.-Αρχεία Νομού Κυκλάδων, απέβλεψε και στη Β΄ φάση του, να συνδράμει τις προσπάθειες για τη διάσωση, καταγραφή και ταξινόμηση δημοτικών και κοινοτικών αρχείων. Συγχρόνως, και κυρίως, απέβλεψε  στη δημιουργία υποδειγματικών βάσεων δεδομένων με τη μηχανογράφηση σε αυτές σημαντικών τεκμηρίων που προέκυψαν από τις ως άνω ταξινομήσεις. Η βάσεις αυτές, συνέχεια των αντίστοιχων βάσεων της Α΄ φάσης του  προγράμματος, φιλοδοξούν ότι:

  • θα παρέχουν στοιχεία σε κάθε ενδιαφερόμενο ερευνητή
  • θα επιτρέψουν ποικίλες συγκρίσεις επί πολλών θεμάτων
  • θα ενθαρρύνουν μελέτες για τις τοπικές κοινωνίες, μικρές ή μεγάλες, που δεν θα προσκρούουν στην αδυναμία επεξεργασίας πολλαπλών δεδομένων
  • θα κεντρίσουν το ενδιαφέρον των ερευνητών για τη μελέτη και άλλων, πλην της πρωτεύουσας, πόλεων, κωμοπόλεων και χωριών

 

Προϊόντα του προγράμματος

Βάσεις δεδομένων υπό επεξεργασία που δεν έχουν αναρτηθεί στο διαδίκτυο:

  • Γεννήσεις Ερμουπολιτών (1859-1925)  (ληξιαρχικές πράξεις γεννήσεων του δήμου Ερμούπολης)    
  • Βιβλιοθήκες των Συριανών λογίων Σταύρου Ι. Βαφία, Ανδρέα Δρακάκη και Μάνου Ελευθερίου
    Οι βιβλιοθήκες αυτές βρίσκονται στα ΓΑΚ-Αρχεία Nομού Κυκλάδων στην Ερμούπολη. Περιέχουν, μεταξύ άλλων, σπάνια έντυπα του 18ου και 19ου αιώνα, και κυρίως μια πολύτιμη συλλογή Ερμουπολίτικων εκδόσεων. Οι εν λόγω κατάλογοί τους, σε ψηφιακή μορφή, βρίσκονται και αυτοί στα παραπάνω ΓΑΚ.
  • Μηχανογραφήσεις τεκμηρίων από τα αρχεία Δήμων της Θήρας (βλ. συνημμένο αρ. 11)
  • Μηχανογραφήσεις τεκμηρίων από το αρχείο του Δήμου Σερίφου (βλ. συνημμένο αρ. 12)

 

Βιβλιογραφίες (μηχανογραφημένες, αλλά δεν έχουν αναρτηθεί στο διαδίκτυο):

  • Βιβλιογραφία για την Ερμούπολη και τη Σύρο γενικότερα, 19ος-20ός αιώνας
  • Βιβλιογραφία για την πόλη στους νεότερους χρόνους

Συλλογή αρχειακού και άλλου υλικού - Ταξινομήσεις αρχείων

  • Μέρος του υλικού των παραπάνω βάσεων σε δελτία, φωτοτυπίες ή ψηφιακή μορφή.  
  • Συμμετοχή στην ταξινόμηση αρχειακού υλικού στη Σύρο (Ερμούπολη, Άνω Σύρο, κοινότητες της αγροτικής Σύρου), Οινούσσες, Θήρα, Σέριφο (βλ. αναλυτικά το Ιστορικό του Προγράμματος της Β΄φάσης)

 

Δημοσιεύσεις σχετικές με τους στόχους του προγράμματος

  • Χρήστος Λούκος, «Οι πολιτικές και ιδεολογικές συγκρούσεις στη μετακατοχική Σύρο και ο δήμαρχος Ερμούπολης Επαμεινώνδας Παππαδάμ», Μνήμων 32 (2011-2012) 177-204.
  • Χρήστος Λούκος, «Η αντιοθωνική εξέγερση στην Ερμούπολη (28 Φεβρουαρίου – 3 Μαρτίου 1862) και η ιδιαιτερότητα αυτής έναντι των εξεγέρσεων του Ναυπλίου και των άλλων πόλεων», Ναυπλιακά Ανάλεκτα VIII = Πρακτικά επιστημονικού συμποσίου (Ναύπλιο, 12-14 Οκτωβρίου 2012) με θέμα 150 χρόνια Ναυπλιακή Επανάσταση (1 Φεβρουαρίου – 8 Απριλίου 1862), Ναύπλιο 2013, σ. 155-176.
  • Χρήστος Λούκος, «Νέα τεκμήρια για τα τυπογραφεία και τους τυπογράφους της Ερμούπολης»,  Πρακτικά ημερίδας στη μνήμη του τυπογράφου Χρίστου Γ. Μανουσαρίδη, εκδ. ΕΜΝΕ (Παράρτημα αρ. 18 του περιοδικού Μνήμων), Αθήνα 2013, σ. 187-218.
  • Χρήστος Λούκος, « Hermoupolis, fin XIXe – debit XXe siècle. Changements économiques, sociaux et idéologiques », Mathieu Grenet – Yannick Jambon – Marie-Laure Ville (dir.), Histoire urbaine et sciences sociales. Mélanges en l’honneur du professeur Olivier Zeller, Παρίσι, Classiques Garnier, 2014, σ. 201-213.
  • Χρήστος Λούκος, «Από την ταξινόμηση του αρχείου της Δημογεροντίας και του Δήμου Σύμης σε κάποιες υποθέσεις για μια νέα ιστορία του νησιού», Μνήμη Εύης Ολυμπίτου. Τοπικές κοινωνίες στον θαλάσσιο και ορεινό χώρο στα νότια Βαλκάνια, 18ος-19ος αιώνας. Πρακτικά Συμποσίου (Κέρκυρα, 24-26 Μαΐου 2012), Ιόνιο Πανεπιστήμιο-Τμήμα Ιστορίας, Κέρκυρα 2014, σ. 147-170.
  • Χρήστος Λούκος, «Ημέρες εξέγερσης στην Ερμούπολη της Σύρου (1862)», Ευγενία Δρακοπούλου –Δημήτρης Δημητρόπουλος (επιμ.), Ταξίδια στο Αιγαίο με πλοηγό την Ιστορία, εκδ. ΕΙΕ/Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών/Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς, Αθήνα 2015, σ. 123-138
  • Χρήστος Λούκος, «Η ανανέωση του ενδιαφέροντος για τις πόλεις στην ελληνική ιστοριογραφία και το γαλλικό παράδειγμα»,   Συναντήσεις της ελληνικής με τη γαλλική Ιστοριογραφία από τη Μεταπολίτευση έως σήμερα. Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 40 χρόνων από την ίδρυση της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού (1971-2011), εκδ. Ecole Francaise d’Athenes – EIE/Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών/Τομέας Νεοελληνικών Ερευνών αρ.140/Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού, περιοδικό Μνήμων, Αθήνα 2015, σ. 167-176
  • Χρήστος Λούκος, «Εθελοντικές συσσωματώσεις για νέους και από νέους στη Σύρο κατά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα», Έφη Αβδελά – Χάρης Εξερτζόγλου –Χρήστος Λυριντζής (επιμ.), Μορφές δημόσιας κοινωνικότητας στην Ελλάδα του εικοστού αιώνα, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ρέθυμνο, 2015, σ. 62-81.
  • Χρήστος Λούκος, «Νέα τεκμήρια για τα τυπογραφεία και τους τυπογράφους της Ερμούπολης»,  Πρακτικά ημερίδας στη μνήμη του τυπογράφου Χρίστου Γ. Μανουσαρίδη, εκδ. ΕΜΝΕ (Παράρτημα αρ. 18 του περιοδικού Μνήμων), Αθήνα 2013, σ.   187-218
  • Χρήστος Λούκος, «Hermoupolis, fin XIXe – debit XXe siècle. Changements économiques, sociaux et idéologiques », Mathieu Grenet – Yannick Jambon – Marie-Laure Ville (dir.), Histoire urbaine et sciences sociales. Mélanges en l’honneur du professeur Olivier Zeller, Παρίσι, Classiques Garnier, 2014, σ. 201-213.
  • Χρήστος Λούκος, «Από την ταξινόμηση του αρχείου της Δημογεροντίας και του Δήμου Σύμης σε κάποιες υποθέσεις για μια νέα ιστορία του νησιού», Μνήμη Εύης Ολυμπίτου. Τοπικές κοινωνίες στον θαλάσσιο και ορεινό χώρο στα νότια Βαλκάνια, 18ος-19ος αιώνας. Πρακτικά Συμποσίου (Κέρκυρα, 24-26 Μαΐου 2012), Ιόνιο Πανεπιστήμιο-Τμήμα Ιστορίας, Κέρκυρα 2014, σ. 147-170.
  • Χρήστος Λούκος, «Ημέρες εξέγερσης στην Ερμούπολη της Σύρου (18562)», Ευγενία Δρακοπούλου –Δημήτρης Δημητρόπουλος (επιμ.), Ταξίδια στο Αιγαίο με πλοηγό την Ιστορία, εκδ. ΕΙΕ/Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών/Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς, Αθήνα 2015, σ. 123-138.
  • Χρήστος Λούκος, «Η ανανέωση του ενδιαφέροντος για τις πόλεις στην ελληνική ιστοριογραφία και το γαλλικό παράδειγμα»,   Συναντήσεις της ελληνικής με τη γαλλική Ιστοριογραφία από τη Μεταπολίτευση έως σήμερα. Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 40 χρόνων από την ίδρυση της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού (1971-2011), εκδ. Ecole Francaise d’Athenes – EIE/Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών/Τομέας Νεοελληνικών Ερευνών αρ.140/Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού, περιοδικό Μνήμων, Αθήνα 2015, σ. 167-176.
  • Χρήστος Λούκος, «Εθελοντικές συσσωματώσεις για νέους και από νέους στη Σύρο κατά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα», Έφη Αβδελά – Χάρης Εξερτζόγλου –Χρήστος Λυριντζής (επιμ.), Μορφές δημόσιας κοινωνικότητας στην Ελλάδα του εικοστού αιώνα, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ρέθυμνο, 2015, σ. 62-81.
  • Χρήστος Λούκος, «Τυπογραφία και τυπογράφοι στην Ελλάδα και την Κύπρο:    ανιχνεύοντας ομοιότητες και διαφορές», Μνήμων 37 (2019-2020), σ. 195-220.
  • Χρήστος Λούκος, Τυπογραφία και τυπογράφοι στην Ερμούπολη της Σύρου, 19ος-20ός αι., εκδ. Δήμος Σύρου-Ερμούπολης, Σύρος 2021 [και χωριστή έκδοση: Σύρος, Βιβλιοπωλείο Σελεφαΐς, 2021]

 

Εκθέσεις

  • Από κοινού με τα ΓΑΚ- Αρχεία Νομού Κυκλάδων οργάνωση εκθέσεων:
  1. Μόνιμη έκθεση  τεκμηρίων από την ιστορική  διαδρομή του Εργατικού Κέντρου Κυκλάδων (Εργατικό Κέντρο Κυκλάδων, 29 Αυγούστου 2014) (βλ. συνημμένο αρ. 15)
  2. Έκθεση ιστορικών τεκμηρίων των επαγγελματικών φορέων της Σύρου και των λοιπών Κυκλάδων, η οποία διοργανώθηκε με την πρωτοβουλία των Γενικών Αρχείων του Κράτους – Αρχείων Νομού Κυκλάδων και  του Επιμελητηρίου Κυκλάδων (Επιμελητήριο Κυκλάδων, Πέμπτη 28 Αυγούστου 2014) (βλ. συνημμένο αρ. 16)
  3. Το Συριανό έντυπο (19ος αι.) (Δημοτική Βιβλιοθήκη Σύρου-Ερμούπολης, Αύγ. 2015) (βλ. συνημμένο αρ. 17)

 

Ερευνητική Ομάδα

Θάνος Αγγελόπουλος

Θάνος Αγγελόπουλος

Υποψήφιος διδάκτωρ
Θωμάς Καλέσιος

Θωμάς Καλέσιος

Υποψήφιος διδάκτωρ
Μηνάς Αντύπας

Μηνάς Αντύπας

Υποψήφιος διδάκτωρ
Curriculum vitae
Χρήστος Λούκος

Χρήστος Λούκος

Επίτιμο Μέλος ΙΜΣ, Ομότιμος Καθηγητής
Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Curriculum vitae